სილიკაგელის ზედაპირზე დამაგრებული უხსნადი ამილოზა 3,5-დიმეთილფენილკარბამატის გამოყენება ენანტიომერული ნარევების დასაყოფად სითხურ ქრომატოგრაფიაში

ავტორი: ნინო ბერიძე
საკვანძო სიტყვები: ქრომატოგრაფია, ქირალური სელექტორი, ენანტიომერები, ქირალობა
ანოტაცია:

თანამედროვე ქიმიაში როგორც პრაქტიკული, ისე თეორიული თვალსაზრისით ენანტიომერების დაყოფა ერთ-ერთ აქტუალურ საკითხს წარმოადგენს. ამ თემის პრაქტიკული მნიშვნელობა განპირობებულია იმით, რომ ქირალური პრეპარატების ცალკეული ენანტიომერები შეიძლება ხასიათდებოდნენ პრინციპულად განსხვავებული ბიოლოგიური აქტივობით. ნებისმიერი ქირალური სხეული, ქირალური გარემოში მოხვედრისას, როგორებიცაა ბიოლოგიური ორგანიზმები ან ქირალური დაყოფის სხვა პირობები, ენანტიომერების სტერეოსპეციფიურობას სხვადასხვაგვარად გამოავლენს. დღეისათვის არსებული სამკურნალო პრეპარატების ნახევარზე მეტი ქირალური ნივთიერებაა, რაცემული პრეპარატია, რაც ნიშნავს იმას, რომ აქტიური ნივთიერება შეიცავს ტოლი რაოდენობით ენანტიომერებს, რომლებიც ხშირად აბსოლუტურად განსხვავებული ფარმაკოლოგიური აქტივობით, ფარმაკოკინეტიკით და ფარმაკოდინამიკით ხასიათდებიან. აქედან გამომდინარე, პრეპარატების ქირალობა უმნიშვნელოვანეს საკითხს წარმოადგენს როგორც სამკურნალო პრეპარატების დაგეგმვისა და შემუშავების, ასევე ენანტიომერების განსხვავებული მოქმედების მოლეკულური მექანიზმების გარკვევის თვალსაზრისით. ამ კუთხით ქირალური დაყოფის შესწავლა ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანესია. ენანტიომერების ანალიზური და პრეპარატული დაყოფა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან პრობლემას წარმოადგენდა წლების განმავლობაში იმ მიზეზის გამო, რომ ენანტიომერები იდენტური თვისებებს ავლენენ აქირალურ გარემოში. მხოლოდ 1980 წლიდან გახდა შესაძლებელი მაღალეფექტური სითხური ქრომატოგრაფიის გამოყენება და იგი გახდა ბოლო წლების განმავლობაში ენანტიომერების დაყოფის შესწავლის სფეროში საუკეთესო საშუალება. დღესდღეობით არსებული ქირალური სელექტორებიდან, რომლებიც გამოიყენება მაღალეფექტურ სითხურ ქრომატოგრაფიაში, პოლისაქარიდული ბუნების სელექტორები ყველაზე ეფექტურ ნედლეულადაა მიჩნეული. პოლისაქარიდული ბუნების სელექტორების დამზადება ხდება პოლისაქარიდის ნაწარმის ფიზიკური დაფენით სილიკაგელზე. ქირალური სელექტორის მომზადების ამ მეთოდს რიგი უპირატესობები გააჩნია. ერთის მხრივ, არის სწრაფი მეთოდი, რომელიც არ საჭიროებს სილიკაგელის წინასწარ მომზადებას. მეთოდის მთავარი ნაკლი არის სილიკაგელზე დაფენილი ქირალური სელექტორის უმდგრადობა სხვადასხვა მოძრავი ფაზის მიმართ. მოძრავი ფაზის შემადგენელ ზოგიერთ ორგანულ გამხსნელში იხსნება ქირალური სელექტორი. ამ პრობლემის გადასაწყვეტად ხდება პოლისაქარიდის ნაწარმის იმობილიზირება ინერტულ სარჩულზე (ძირითადად სილიკაგელი), ხდება პოლისაქარიდის ნაწარმის კოვალენტური ბმების დაკავშირება სილიკაგელთან. ეს მეთოდი მნიშვენოვნად ზრდის ქირალური სელექტორების გამოყენების არეალს მათი სხვადასხვა მოძრავი ფაზების მიმართ მდგრადობის გაზრდის ხარჯზე. წინამდებარე ნაშრომის კვლევის მთავარი მიზანი იყო ერთ-ერთი ასეთი ახალი ქირალური სელექტორის შესწავლა, კერძოდ, ენანტიომერული დაყოფების შესასწავლად გამოყენებული იქნა სილიკაგელის ზედაპირზე კოვალენტურად მიბმული უხსნადი ამილოზა 3,5-დიმეთილფენილკარბამატი და შედარებულ იქნა დაფენილი ამილოზა 3,5-დიმეთილფენილკარბამატის ქირალურ სელექტორს, სხვადასხვა მოძრავი ფაზის გამოყენებით. კვლევაში გამოყენებულ იქნა შემთხვევით შერჩეული მჟავა და ფუძე ბუნების მქონე ნივთიერებები.